Podstawowa przemiana materii definiuje minimalną ilość energii, którą nasz organizm musi wygenerować, aby utrzymać podstawowe funkcje życiowe. Te funkcje obejmują utrzymanie optymalnej temperatury ciała i procesy metaboliczne niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania naszego systemu.
Aby dokładnie określić poziom podstawowej przemiany materii, powinno upłynąć co najmniej 12 godzin od skonsumowania ostatniego posiłku, a także minimum 8 godzin powinno minąć od ostatniego snu. Ze względu na trudności w spełnieniu tych kryteriów, często wylicza się spoczynkową przemianę materii. Jej wartość jest bliska wartości podstawowej przemiany materii, ale zazwyczaj jest nieznacznie wyższa.
Do elementów zwiększających podstawową przemianę materii zalicza się następujące czynniki: dominację masy mięśniowej nad tkanką tłuszczową w budowie ciała, prawidłowy stan odżywienia organizmu oraz zaburzenia endokrynologiczne, takie jak nadczynność tarczycy, która przyspiesza metabolizm. Inne czynniki obejmują podwyższoną temperaturę ciała, niską temperaturę otoczenia, ciążę, karmienie piersią, miesiączkę, przyjmowanie hormonów tarczycy i testosteronu oraz używanie pewnych substancji takich jak kofeina, czy efedryna.
Z drugiej strony, istnieją czynniki, które mogą obniżyć podstawową przemianę materii. Są to między innymi niedobory żywieniowe, niedoczynność tarczycy oraz stosowanie pewnych leków takich jak beta-blokery, które są używane w terapii niewydolności serca i nadciśnienia.